Những cuộc họp bên lề kéo dài nhiều giờ đồng hồ, chấm dứt vào nửa đêm hay rạng sáng ngày hôm sau, nhưng quan niệm giữa những đất nước thương lượng Hiệp định đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) vẫn chưa thể hiệp lực đi đến kết quả chung kết.
Việc lãnh đạo Canada không xuất hiện vào phút chót do còn chần chờ đã khiến cho lễ giao kèo TPP 11 vào chiều 10/11 không diễn ra như dự định. Trong tình hình mới nhất sau đó, đêm cùng ngày, Bộ trưởng Thương mại Canada Philippe-François Champagne của Canada cho biết đã đạt được thoả thuận về những phần cốt lõi cho hiệp nghị TPP 11, khi các nước đã đồng ý triển khai các quy định về lương tối thiểu, giờ làm cho việc, các vấn đề về an toàn cần lao, và sức khoẻ.
Tuy nhiên, ông Champagne cũng cho biết “thoả thuận chung kết vẫn đang được thương lượng vì các nước chưa hiệp lực được hầu hết các góc cạnh của thoả thuận”.
Dù gắng công thực hành được 11 nền kinh tế trình bày rõ, nhưng việc 1 số đất nước trong đội ngũ 11 nước phân vân trong việc đẩy nhanh tiến độ TPP không phải là điều nằm ngoài dự báo. Quyết định rút khỏi TPP của Nhà Trắng vào đầu năm 2017 đã đẩy việc thực hành TPP tiến tới 2 kịch bản, 1 là đẩy nhanh tiến độ với nền móng dựa trên những gì đã luận bàn trước đó và kịch bản thứ hai là tiến hành thương lượng lại 1 số điều khoản mới.
Khoảng trống để lại trong cục diện lợi ích giữa các đất nước, khi mà Mỹ – đối tác thương nghiệp lớn nhất không còn và cách ứng xử với những hiệp nghị song, đa phương đang thương lượng với Mỹ, đã khiến cho nhiều đất nước phải khó xử trước khi đặt bút ký vào TPP 11. Canada là 1 trong số đó.
 |
|
Bộ trưởng thương nghiệp Canada, ông François-Philippe Champagne tại phiên họp về TPP ở APEC 2017. Ảnh: Reuters |
Ngày 4/2/2016, khi 12 đất nước thành viên đặt bút ký vào hiệp nghị TPP, hầu hết đều tự tín vào 1 ngày mai rộng mở, với những kỳ vọng về lợi ích mang lại cho 12 nền kinh tế hai bờ Thái Bình Dương.
Nhưng chỉ 1 năm sau, cuối tháng 1/2017, bức tranh ngày mai sán lạn ấy đã đổi màu khi Tổng thống Mỹ Donald Trump quy định rút Mỹ ra khỏi TPP. 11 nền kinh tế còn lại, trong đó có Việt Nam, bị đặt trước tình thế phải đưa ra các chọn lọc về việc tiếp diễn hay không tiếp diễn TPP.
TPP-11, hay Hiệp định đối tác Xuyên Thái Bình Dương của 11 đất nước không tính Mỹ được thúc đẩy như 1 nỗ lực để tiếp diễn giữ lại hiệp nghị không thể bỏ qua này. Trong đó, Nhật Bản – đất nước hăng hái nhất trong việc thúc đẩy TPP sau khi Mỹ rời đi – tiếp diễn đóng vai trò dẫn dắt câu chuyện.
Tuy nhiên, nỗ lực giữ lại TPP lại đặt các đất nước thành viên đứng trước 1 vấn đề mới. Nhóm trước tiên dẫn đầu là Nhật – nền kinh tế lớn nhất trong TPP 11, trình bày rõ ước ao đẩy nhanh tiến độ giao kèo và thực hành TPP với nền móng giữ lại nguyên vẹn hầu hết các đảm bảo về nội dung đã luận bàn trước đó. Trong khi 1 số đất nước khác thì muốn thương lượng lại 1 số điều khoản trong hiệp nghị, khi mà trước đó được vun đắp dựa trên tiêu chí “có Mỹ”.
Canada – đất nước đã không xuất hiện trong buổi giao kèo chiều 10/11, thuộc đội ngũ thứ hai với ước ao thương lượng lại 1 số điều khoản của hiệp nghị. Theo nguồn tin từ lãnh đạo Chile, chính phủ nước này muốn thương lượng lại 1 số vấn đề liên đới tới sở hữu trí óc và Internet.
Dù vậy, cục diện mới của TPP với cả 2 tư tưởng đẩy nhanh và thương lượng, thực tiễn lại đang đẩy hiệp nghị này vào tình thế lưỡng nan.
Ở góc cạnh của đội ngũ các đất nước ước ao thương lượng lại, trong đó có Canada.
Bản thân những đảm bảo hiện giờ trong TPP đã được luận bàn trong nhiều năm liên tục trước đó, và Mỹ với vị thế là nền kinh tế đứng đầu đã phần nào áp đặt những tiêu chí của mình vào hiệp nghị. Điều này dẫn tới 1 thực tiễn, giả định những đất nước tiếp diễn giữ lại TPP và muốn đẩy nhanh tiến độ, dù Mỹ không góp mặt trong hiệp nghị này nhưng vẫn có thể áp đặt 1 phần “tư tưởng Mỹ” vào thương nghiệp của 11 nền kinh tế còn lại.
Tuy nhiên, Canada lại vướng phải 1 vấn đề khác là đất nước này đang tái thương lượng Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) với chính quyền ông Trump.
Dù mang lại lợi ích cho đôi bên, nhưng lợi ích của từng đất nước đều được đặt lên bàn cân 1 cách cẩn trọng trước khi giao kèo mỗi hiệp nghị thương nghiệp. Canada không phải là ngoại lệ.
Nếu Canada ngay tức thì giao kèo vào TPP 11 với những nền móng giao kèo thương nghiệp mang “tư tưởng Mỹ”, bản thân đất nước này sẽ mất đi “vốn liếng” khi thương lượng NAFTA. Nguyên tắc “cao hơn tình trạng” khi thương lượng những hiệp nghị thương nghiệp mới là điều mà những nước như Canada phải ngại ngần.
Mặt khác, nhiều nền kinh tế nhỏ hơn đã bằng lòng những điều khoản của TPP trước đây trên ý thức đánh đổi lợi ích (giữa lợi ích từ thị phần Mỹ và áp lực với những tiêu chí cao hơn về thương nghiệp), sẽ ước ao thương lượng lại khi 1 vế của bài toán đã mất đi (Mỹ rút khỏi TPP).
Tuy vậy, góc cạnh trước tiên này có những rủi ro, điển hình nhất là việc thương lượng lại có thể khiến cho việc thực hiệc TPP kéo dài hơn, thậm chí tính bằng năm. Trong kịch bản xấu nhất, việc thương lượng có thể không đi đến kết quả chung kết. Bình luận trên Financial Times, ông Deborah Elms, Giám đốc điều hành Trung tâm thương nghiệp châu Á cho rằng: “Nếu không đích thực tán đồng được điều gì ở Đà Nẵng, 11 đất nước có thể từ giã luôn hiệp nghị này”.
Ngoài ra, giả định hạ rẻ tiêu chí của TPP theo đề xuất của 1 số thành viên, ý thức chung của hiệp nghị này từ những ngày đầu thương lượng về nỗ lực vun đắp 1 bộ quy chuẩn cao về thương nghiệp sẽ đổ bể.
Và điều này lại chính là lo ngại của Nhật Bản – nền kinh tế đứng đầu trong 11 đất nước hai bờ Thái Bình Dương – với ước ao đẩy nhanh tiến độ TPP.
Đứng về góc cạnh thời kì, Nhật Bản – đất nước hăng hái nhất trong việc thúc đẩy TPP sau khi Mỹ rời đi, cũng có những bởi vì để thúc đẩy giao kèo TPP 11 càng nhanh càng tốt.
Có quan niệm cho rằng Nhật, vốn là đồng minh của Mỹ, gắng công giữ lại những điều khoản đã thương lượng trước đó (với Mỹ giữ vai trò chủ đạo) như 1 thời cơ để nền kinh tế đứng đầu toàn cầu có thể quay trở lại khi “nghĩ thông suốt”.
Nhưng 1 số chuyên gia lại cho rằng Nhật Bản đang gắng công đẩy nhanh TPP 11 để giành lấy vị trí bỏ trống của Mỹ trong việc định hình thương nghiệp tự do ở châu Á, khi xuất hiện lo ngại rằng Trung Quốc sẽ gia tăng sức tác động tại gianh giới này sau khi Mỹ rút ra khỏi TPP. Và Nhật Bản cũng có thiên hướng vận dụng những tiêu chí thương nghiệp cao hơn cho gianh giới.
Nền kinh tế đứng thứ 3 toàn cầu đang trình bày quan niệm rõ ràng muốn gia tăng sự hiện diện và không bị bỏ lại trong cuộc đua giữa hai cường quốc dẫn đầu là Mỹ và Trung Quốc. Điều này, giả định không được đẩy nhanh có thể sẽ khiến cho Nhật bỏ lỡ thời cơ.
Dù còn nhiều vướng mắc, song so với công đoạn thương lượng găng tay trước đó, TPP hiện giờ vẫn còn nhiều thời cơ để triển khai. Dễ dàng nhất là việc thực hành ngay TPP với khung tiêu chí được hiệp lực bởi 11 nền kinh tế, đồng thời “khoanh vùng” những vấn đề còn bàn cãi để tiếp diễn luận bàn. “Hoặc là mọi người cùng bằng lòng, hoặc là cùng thua thiệt”, là quan niệm được nhận định khi đề cập đến ngày mai TPP hiện giờ.
Minh Sơn
