Báo cáo kết quả giám sát việc thực hành chính sách, luật pháp về đầu tư và khai thác các công trình liên lạc theo hình thức giao kèo vun đắp – buôn bán – chuyển giao (BOT) của Ủy ban thường vụ Quốc hội đã chỉ ra những bất cập của hình thức này thời kì qua, trong đó có công việc thu phí tiêu dùng nhà cung cấp.
Về việc xác định lưu lượng dụng cụ liên lạc qua trạm thu phí do hiện chưa có văn bản quy định nên 1 số công trình tính toán chưa chính xác, chưa thích hợp làm tác động đến mục tiêu doanh số thu phí hoàn vốn. Báo cáo nêu, có công trình chỉ dựa trên số liệu thống kê điều tra trong 2 ngày để nội suy ra lưu lượng dụng cụ 365 ngày hoặc tiêu chí kết quả điều tra cũ. Ngoài ra, 1 số công trình tính toán lưu lượng xe dựa vào lượt lưu thông thực tại mà chưa tính đến xe được hưởng chế độ ưu ái, quy định miễn, giảm hoặc vé theo quý, tháng.
Theo báo cáo của Bộ Giao thông Vận vận chuyển, trên các tuyến quốc lộ có 88 trạm thu phí. Trong đó, Bộ điều hành 74 trạm (45 trạm đang thu phí, 29 trạm chưa thu), Ủy ban quần chúng. # các tỉnh, thị thành điều hành 14 trạm, bên cạnh đó còn 1 số trạm đặt trên các tuyến tỉnh lộ. Thông tư 159 quy định, trạm thu phí phải thích hợp với quy hoạch con đường gắn với công trình và khoảng cách giữa các trạm cam kết tối thiểu 70km, trường hợp nhỏ hơn 70km Bộ Giao thông Vận vận chuyển phải hợp nhất quan điểm với Ủy ban quần chúng. # cấp tỉnh và Bộ Tài chính.
Tuy nhiên, báo cáo cho biết, trên thực tại xảy ra 2 hiện trạng. Một là, trạm thu phí đặt ngoài khuôn khổ công trình, bổ sung 1 số hạng mục nằm ngoài khuôn khổ công trình; hay cho phép nhà đầu tư thu phí cả tuyến con đường ngoài BOT chạy cùng lúc để cam kết phương án vốn đầu tư của công trình. Tồn tại thứ 2 là, khoảng cách giữa các trạm thu phí dưới 70 km. Trong 88 trạm thu phí trên các tuyến quốc lộ, có 10 trạm có khoảng cách 60 – 70 km, 20 trạm dưới 60 km và 3 trạm nằm ngoài khuôn khổ công trình. Các trạm thu phí tập trung chính yếu trên Quốc lộ 1 (34 trạm chiếm khoảng 40%) và con đường Hồ Chí Minh đoạn qua Tây Nguyên (7 trạm).
Ngoài ra, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, các địa phương trong giai đoạn góp ý về vị trí trạm thu phí chưa tham vấn, lấy quan điểm người dân gần trạm, công ty xã hội nghề nghiệp, các đối tượng thường xuyên tiêu dùng con đường… làm cho xảy ra hiện trạng phản đối kéo dài trong thời kì qua. Theo báo cáo của Bộ Giao thông Vận vận chuyển, đã có 6 trạm thu phí có vị trí đặt trạm không thích hợp hoặc có mức thu phí không hợp lý đã bị đề nghị điều chỉnh phí.
Cơ quan này cũng cho biết, hiện việc kiểm soát doanh số đối với các công trình chỉ bao gồm báo cáo doanh số của đơn vị, thanh tra, rà soát đột xuất, định kỳ hàng năm… Tuy nhiên, theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đó cũng chỉ là con số của nhà đầu tư báo cáo, khó có thể kiểm soát được phần lớn nếu không có sự tham dự của cơ quan thuế (điều hành việc in vé thu phí), cơ quan công an và người dân (thường không lấy cuống vé khi qua trạm thu phí)…
Trong khi đó, qua báo cáo của Bộ Giao thông Vận vận chuyển, tại các trạm thu phí BOT, kết quả doanh số thu phí trong thời kì giám sát có công trình tăng hơn so với thời kì tương đương của các tháng trước đó. Cơ quan này viện dẫn những vụ ăn gian thu phí tại BOT Pháp Vân – Cầu Giẽ, Quốc lộ 18…
Liên quan đến vấn đề nguồn vốn cho các công trình BOT, Ủy ban thường vụ Quốc hội cho rằng do ODA dành cho tăng trưởng kết cấu cơ sở vật chất liên lạc đang có thiên hướng giảm bởi Việt Nam đã trở thành đất nước có thu nhập làng nhàng. Trong khi đó nguồn vốn huy động duyệt y phát hành trái phiếu Chính phủ, trái phiếu do Chính phủ bảo lãnh, các khoản vay thương nghiệp của các đơn vị nhà nước chẳng thể tăng cao do tỷ lệ nợ công trên GDP đã quá cao, sát trần nợ công cho phép.
Ngọc Tuyên
