Bên hành lang Quốc hội ngày 22/5, Bộ trưởng Giao thông Vận chuyên chở Nguyễn Văn Thể yêu cầu đổi tên trạm thu phí BOT thành “trạm thu giá”. Ông giảng giải, BOT là 1 mặt hàng của công ty nên họ tự định giá; còn phí thì mang thuộc tính Nhà nước. Theo Bộ trưởng Giao thông, việc chuyển đổi này dựa trên quy định của Chính phủ.
Bình luận về yêu cầu này, ông Nguyễn Minh Đức – chuyên gia chính sách công (Ban Pháp chế – Phòng Thương mại & Công nghiệp Việt Nam – VCCI) cho rằng, việc đổi tên là “lỗi từ giai đoạn làm cho luật”. Theo ông Đức, hiện bộ máy văn bản luật pháp có 2 luật liên đới, kể vấn đề này là Luật Phí, lệ phí và Luật Giá.
Theo đó, Luật Phí & lệ phí định nghĩa, phí là khoản tiền trả cho nhà sản xuất công. Trước đây bộ máy cơ sở vật chất vật chất tuyến phố bộ do Nhà nước đầu tư, thu tiền nên được gọi là phí tiêu dùng tuyến phố bộ. Sau này khi tư nhân tham dự đầu tư, không còn là nhà sản xuất công nên “giả thử gọi là phí tiêu dùng tuyến phố bộ sẽ trái luật”.
“Dịch vụ tuyến phố bộ lúc này trở thành 1 quan hệ dân sự, không còn là đối tượng của Luật Phí, lệ phí mà chuyển sang Luật Giá. Vì thế, nó được gọi là giá nhà sản xuất tuyến phố bộ, tương tự các nhà sản xuất khác như giá nhà sản xuất vận chuyển, giá nhà sản xuất du hý…
“Đổi từ phí nhà sản xuất tuyến phố bộ sang giá nhà sản xuất tuyến phố bộ là đúng, nhưng đổi từ trạm thu phí thành trạm thu giá BOT là máy móc. Thay vào đó, nhà điều hành có thể gọi đó là trạm thu, trạm thu tiền…”, ông Đức lời bình.
Trong khi đó, 1 số chuyên gia cho rằng, việc đổi tên này có nhẽ không chỉ ngừng ở “máy móc” cho thích hợp Luật hiện hành mà còn liên đới tới mức phí thu ở BOT sẽ đổi thay.
Ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý Giá, Bộ Tài chính cho biết, trước đây khoản phí BOT được điều chỉnh bởi Luật Phí nhưng khi Luật Phí và Lệ phí ban hành năm 2015, có quy định chuyển phí sang Luật Giá. Với sự điều chỉnh đó, khoản thu tiêu dùng nhà sản xuất tuyến phố bộ được chuyển từ chế độ thu phí sang thu giá. Thẩm quyền quyết định giá tối đa với cao tốc là Bộ Giao thông Vận chuyên chở; tuyến phố bộ là trung ương hoặc địaphương, tùy theo khuôn khổ điều hành.
Phí BOT khác gì Giá BOT?
Phí là khoản tiền doanh nghiệp, tư nhân tiêu dùng tuyến phố bộ phải trả cho công ty điều hành nhằm bù đắp giá tiền và đặc trưng mang thuộc tính chuyên dụng cho mà cơ quan nhà nước giao cho công ty cung ứng nhà sản xuất đó thực hành.
Theo ông Thỏa, hiện giờ có nhiều loại phí nhưng được chia thành 3 hàng ngũ chính. Thứ nhất là khoản nhà nước thu không tiêu chí vào giá tiền chỉ có cơ quan công quyền mới triển khai (như hộ tịch, chứng minh thư…) và không được xã hội hóa.
Thứ hai là loại phí có thể xã hội hóa, có tính 1 phần giá tiền. Và thứ ba là loại phí nhà sản xuất công được tính tất cả giá tiền để bù đắp cho công ty cung cấp.
 |
|
Trạm thu phí BOT Thái Nguyên – nơi mà nhiều người dân, lái xe phản đối điểm đặt trạm. Ảnh: Xuân Hoa |
Trong khi đó, Giá được tính toán cam đoan bù đắp giá tiền và có lợi nhuận hợp lý cho nhà đầu tư, thích hợp với chính sách tăng trưởng kinh tế trong từng công đoạn. Như vậy, bản tính của phí là nhà sản xuất công, mang tính chuyên dụng cho, khi mà giá mang tính thị phần, có cân đối lợi nhuận của nhà đầu tư.
Một chuyên gia đặt nghi vấn, việc chuyển 1 danh mục khoản thu từ luật này sang luật kia cần thẩm định đã đủ điều kiện cấu thành giá hay chưa, có thuộc hàng ngũ bình ổn giá không. “Nếu BOT là hàng ngũ cần bình ổn thì sẽ khác hẳn. Chưa đề cập, giả thử có vận dụng thu giá với mô phỏng BOT thì cũng cần làm cho rõ công ty sẽ được thu trong bao lâu, lợi quyền như thế nào”, chuyên gia này kể.
Mô hình BOT là công trình Xây dựng – Kinh doanh – Chuyển giao nên theo ông Nguyễn Xuân Thành (Đại học FulBright Việt Nam), công ty công trình chỉ được quyền buôn bán công trình trong 1 thời hạn nhất thiết; hết thời hạn thì phải chuyển giao cho nhà nước.
“Vì thế, công trình BOT không thuộc sở hữu của công ty. Đây là 1 định nghĩa rất hợp lực trên quốc tế và cũng đã được thể chế hóa trong Nghị định về PPP ở Việt Nam”, chuyên gia này cho hay.
Theo ông, của cải của 1 công trình BOT liên lạc là quyền tiêu dùng đất, tuyến phố trên đất và các công trình, thiết bị trên tuyến phố. “Nếu kể công trình BOT liên lạc là của công ty thì công ty sở hữu quyền tiêu dùng đất để làm cho tuyến phố. Xin hỏi có chủ công trình BOT liên lạc nào được cấp sổ đỏ đất liên lạc không?”, ông nhấn mạnh.
Theo ông Thành, trong các hình thức đối tác công tư (PPP), thì các công trình BOO (Xây dựng – Sở hữu – Kinh doanh) mới có thể coi là của công ty xét về góc cạnh sở hữu. Các công trình cơ sở vật chất cơ sở vật chất vật chất điện, nước có thể được làm cho theo hình thức PPP và công ty công trình sở hữu và được quyền buôn bán công trình điện hay nước này.
Nguyễn Hà – Hoài Thu
