Ngày 8/8/1967, Hiệp hội Các nước Đông Nam Á (ASEAN) được thành lập, với 5 người tham gia và dân số tổng cộng chỉ 184 triệu người. Các nước khi đó toàn bộ chưa tăng trưởng. Kể cả Singapore – nước giàu nhất, cũng chỉ có GDP đầu người 600 USD, Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) cho biết. Indonesia – nước lớn nhất và nghèo nhất, có GDP bình quân chỉ 56 USD. Gần ba phần tư dân số ASEAN sống tại nông thôn.
Sau nửa thế kỷ, ASEAN có thêm 5 người tham gia mới, dân số cũng gấp 3 – lên 625 triệu người. Các nước cũng có bước tiến lớn về kinh tế. Singapore giờ đã là nền kinh tế tăng trưởng. Thái Lan và Malaysia có thu nhập nhàng nhàng. Philippines là 1 trong những nước tăng trưởng nhanh nhất toàn cầu. Indonesia trở thành đất nước cần thiết nhờ dân số đồ sộ. Tốc độ tăng trưởng nhanh cũng có thể biến Việt Nam thành hình mẫu cho tăng trưởng kinh tế và xóa nghèo.
Dù vậy, Nikkei cho rằng ví thử thẩm định về thành quả của ASEAN, nhiều ý kiến trái chiều sẽ xuất hiện. Giới chức sẽ ví ASEAN như cốc nước đầy 1 nửa. Còn địa bàn tư nhân lại cho rằng nó vẫn vơi 1 nửa.
Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) là 1 ví dụ. AEC thành lập năm 2015, được coi là bước ban đầu trong giai đoạn hội nhập kinh tế của địa bàn. Nó sẽ giúp ASEAN đủ sức khó khăn với các thị phần lớn như EU, Mỹ, hay các nước hàng xóm như Trung Quốc và Ấn Độ.
 |
|
Lãnh đạo các nước ASEAN tại cuộc họp ở Philippines. Ảnh: CNA |
Tuy nhiên, trên DW, Avery Poole – chuyên gia từ Đại học Melbourne cho rằng AEC vẫn còn thiếu khung điều tiết chung, khiến cho ASEAN khó trở thành 1 người chơi lớn về kinh tế. Poole cho rằng sự dị biệt về kỹ thuật tăng trưởng kinh tế là nguồn gốc chính. Các nước như Singapore hay Brunei có GDP hơi cao so với Lào, Campuchia hay Myanmar.
“Dù ASEAN luôn kể về sự hiệp lực hay cộng đồng, sự dị biệt lớn về kinh tế, chính trị, tín ngưỡng, văn hóa và tiếng kể giữa các nước đã sinh ra rào cản với hội nhập kinh tế”, Poole giảng giải, “Môi trường chính sách, chừng độ can thiệp của Chính phủ vào nền kinh tế, cơ sở vật chất cơ sở và nhiều mặt hơic đều rất hơic nhau, không như Liên minh châu Âu (EU)”.
Các đơn vị cũng chỉ ra ASEAN chưa thể hoạt động như 1 thị phần chung hoàn chỉnh, vì các rào cản thuế quan vẫn còn đó, còn rào cản phi thuế quan vẫn xuất hiện bất chấp AEC. Việc này đã tác động đến thương nghiệp nội khối. Hoạt động này tại ASEAN vẫn còn phải chăng, so với các hàng ngũ nước tương tự, như EU, Capital Economics cho biết. Thương mại nội khối chỉ đóng góp tổng cộng 1 phần năm kim ngạch, phải chăng hơn rất nhiều so với hơn 60% của EU.
ASEAN dự đoán tăng trưởng kinh tế đến năm 2025 dựa trên nhiều giả thuyết, như thuế du nhập sẽ về 0%, mức giá thương nghiệp nội khối giảm 20% hay rào cản phi thuế quan giảm nửa. Tuy nhiên, từ khi AEC thành lập, rất nhiều thách thức lại xuất hiện, như giấy chứng nhận nguồn gốc bị khước từ hay môi trường buôn bán trong địa bàn chưa cải thiện như kỳ vọng.
Nhiều đơn vị vẫn kêu ca về các quy định kìm nén đầu tư, khiến cho họ khó cung cấp nhà sản xuất cho người có nhu cầu hay khó điều chuyển cần lao tay nghề cao. Tốc độ hội nhập kinh tế của ASEAN được thẩm định chưa đủ để đáp ứng chỉ tiêu riêng của khối này, cũng như để ứng phó với các thách thức toàn cầu trong ngày mai.
 |
|
ASEAN vẫn đang sắm cách kết nối kinh tế trong địa bàn. Ảnh: Reuters |
Năm 2002, ý tưởng về đồng bạc chung ASEAN từng được Thủ tướng Malaysia khi đó – Mahathir Mohamad đưa ra, nhằm giúp thúc đẩy các nền kinh tế và thương nghiệp nội khối. Tuy nhiên, việc này vẫn được thẩm định còn xa vời.
Tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới 2015 tại Jakarta (Indonesia), Bộ trưởng Công nghiệp và thương nghiệp Quốc tế Malaysia khi ấy – Mustapa Mohamed giải đáp trên BBC rằng ASEAN không có ý định lập đồng bạc chung. Sự dị biệt về mức thu nhập khiến cho điều này trở thành bất khả thi. Bên cạnh đó, những gì xảy ra với địa bàn đồng bạc chung châu Âu (eurozone) cũng khiến cho các nước chùn chân. Ông Mohamed cho biết trong ngày mai gần, AEC sẽ không có cơ quan nào như Ngân hàng Trung ương châu ÂU (ECB).
ASEAN cũng chưa thẩm định đúng vai trò của Trung Quốc trong các tiêu chí hội nhập. Thương mại giữa Đông Nam Á với Trung Quốc rất lớn. Tuy nhiên, nó được vun đắp chính yếu theo hình thức song phương. Ví dụ, địa bàn gồm Campuchia, Lào, Myanmar, Việt Nam và Thái Lan có quan hệ kinh tế hơi chặt chẽ với hai tỉnh Quảng Tây và Vân Nam (Trung Quốc). Khu vực này gồm 400 triệu dân, có quy mô kinh tế bằng nửa ASEAN và tốc độ tăng trưởng 7-8% mỗi năm, cao hơn nhàng nhàng 5% của các nước Đông Nam Á.
Thái Lan cũng đang có tham vọng tăng trưởng hành lang kinh tế phía Đông của riêng nước này, tăng kết nối với Côn Minh (Trung Quốc), và mở mang tuyến liên lạc Đông – Tây từ Mawlamyine ở Myanmar sang Đà Nẵng. Nikkei cho rằng việc này có thể khiến cho giai đoạn hội nhập trong ASEAN kém quyến rũ với các nước.
Chính sách Vành đai và Con tuyến phố của Trung Quốc cũng sẽ đổi thay dòng chảy thương nghiệp của Đông Nam Á. Ví dụ, nước này tuyên bố có thể giúp vun đắp kênh đào Kra ở miền nam Thái Lan, nhằm rút ngắn hải trình của tàu bè Trung Quốc từ Trung Đông về Quảng Châu. Việc này có thể làm giảm vai trò của Singapore và tác động đến màng lưới cung cấp của nước này.
Năm 2011, công trình tuyến phố sắt Singapore – Côn Minh (Trung Quốc) cũng được các bộ trưởng kinh tế ASEAN thẩm định thích hợp với định hướng của Kế hoạch Tổng thể Kết nối ASEAN (MPAC). Tuyến tuyến phố sắt sẽ giúp Trung Quốc và các nước ASEAN tăng cường hoạt động liên lạc cũng như thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Dự án khởi đầu hoạt động từ năm 2013 và vẫn đang được vun đắp.
Một thách thức hơic là giai đoạn số hóa đang diễn ra rất nhanh trên toàn cầu. Nó có thể khiến cho khoảng cách giữa các nước càng nới rộng. Tự động hóa sẽ kết thúc việc dùng cần lao giá thấp mà nhiều nước trong ASEAN đang phải dựa vào. Mặt hơic, các nước có tiềm năng tăng trưởng nền kinh tế số sẽ giàu lên nhờ năng suất cao và sự xuất hiện của các lĩnh vực công nghiệp trị giá gia tăng lớn.
Nikkei cho rằng ASEAN đang phải đối mặt với nhiều thách thức và cần định hình lại tiêu chí kinh tế để thích ứng với chúng, ví thử muốn hiện thực hóa chỉ tiêu trở thành nền kinh tế lớn thứ 4 toàn cầu năm 2050. Dù vậy, nhiều lãnh đạo vẫn tỏ ra lạc quan về ngày mai của địa bàn này. “Các đơn vị cho rằng AEC mới chỉ ngừng ở lời kể. Nhưng tôi cho rằng tốc độ của nó chỉ không như họ kỳ vọng mà thôi. Ít nhất nó cũng đang diễn ra rồi”, Robert Yap – người tham gia Hội đồng Tư vấn Kinh doanh ASEAN kết luận.
Hà Thu (tổng hợp)
